
বিশিষ্ট শিশু সাহিত্য়িক (প্ৰয়াত)।

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/অনন্ত-দেৱ-শৰ্মা)_

অনন্ত দেৱ শৰ্মা


ধেমাজি।

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/অনিৰ্বাণ-দত্ত)_


অনিৰ্বাণ দত্ত


গুৱাহাটী

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/অভিজিত-দত্ত)_


অভিজিত দত্ত


নাজিৰা, শিৱসাগৰ

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/অসমী-গগৈ-বৰুৱা)_


অসমী গগৈ বৰুৱা


নগাঁও

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/আভা-বৰা)_

আভা বৰা


চেইণ্ট ষ্টিফেন স্কুল, দমদম (কলকাতা)

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/আৰুশ-সোণোৱাল)_

আৰুশ সোণোৱাল


পাঞ্জাবাৰী, গুৱাহাটী

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/ঈশান-জ্যোতি-বৰা)_


ঈশান জ্যোতি বৰা


নগাঁও

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/এলিজা-ৰাণী-দাস)_

এলিজা ৰাণী দাস


শান্তি পথ, আৰ জি বৰুৱা ৰোড, গুৱাহাটী-৭৮১০২৪

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/জ্যোতিশিখা-দত্ত)_

জ্যোতিশিখা দত্ত


নিবেদিতা গোস্বামী মেম’ৰিয়েল ইনষ্টিটিউট,  
সুৰ-সংগম, ৰৰৈয়া, যোৰহাট-৪

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/জ্যোতিস্মিতা-গোস্বামী-শৰ্মা)_

জ্যোতিস্মিতা গোস্বামী শৰ্মা


তেজপুৰ বিশ্ববিদ্যালয় চৌহদ, তেজপুৰ

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/ঝৰ্ণালী-শৰ্মা-বৰকটকী)_

ঝৰ্ণালী শৰ্মা বৰকটকী


বিশিষ্ট লেখক, গৱেষক আৰু কণ্ঠশিল্পী।

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/ড-বীৰেন্দ্ৰনাথ-দত্ত)_

ড° বীৰেন্দ্ৰনাথ দত্ত


বালিজান, চাৰিখেলীয়া, বিশ্বনাথ-৭৮৪১৭২,  
ফোন- ৯৩৬৫৩৬৭০৬০

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/তপন-বৰুৱা)_

তপন বৰুৱা


বিশিষ্ট শিশু সাহিত্য়িক (প্ৰয়াত)।

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/ত্ৰৈলোক্যেশ্বৰী-দেৱী-বৰুৱানী)_

ত্ৰৈলোক্যেশ্বৰী দেৱী বৰুৱানী


শুৱালকুছি, পদ্মৰাম কাকতি পথ, কামৰূপ

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/দিগন্ত-বৈশ্য)_

দিগন্ত বৈশ্য


বিশিষ্ট শিশু সাহিত্য়িক।

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/দিলীপ-কুমাৰ-বৰুৱা)_

দিলীপ কুমাৰ বৰুৱা


গুৱাহাটী

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/দীপক-কুমাৰ-কলিতা)_


দীপক কুমাৰ কলিতা


নগাঁও

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/দীপা-পণ্ডিত)_

দীপা পণ্ডিত


পুৰণিগুদাম, নগাঁও

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/দুলাল-বৰা)_


দুলাল বৰা


নগাঁও

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/দ্বীপজ্যোতি-বৰা)_


দ্বীপজ্যোতি বৰা


সন্দীপনী বিদ্যামন্দিৰ, নগাঁও

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/দৰ্শয়িতা-বৰঠাকুৰ)_

দৰ্শয়িতা বৰঠাকুৰ


ভলাগুৰি সত্ৰ, কলিয়াবৰ, নগাঁও

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/ধ্ৰুৱজ্যোতি-শৰ্মা)_

ধ্ৰুৱজ্যোতি শৰ্মা


বিশিষ্ট শিশু সাহিত্য়িক।

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/নূপুৰ-মোমাইদেউ)_

নূপুৰ মোমাইদেউ


শংকৰদেৱ শিশু নিকেতন, নগাঁও

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/নৱনীত-নিয়ৰ-শইকীয়া)_

নৱনীত নিয়ৰ শইকীয়া


ডিব্ৰুগড় বিশ্ববিদ্যালয়, ডিব্ৰুগড়

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/প্ৰকল্প-ৰঞ্জন-ভাগৱতী)_

প্ৰকল্প ৰঞ্জন ভাগৱতী


ডিব্ৰুগড়

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/প্ৰাণজিৎ-বৰা)_


ড° প্ৰাণজিৎ বৰা


দেৰগাঁও, গোলাঘাট

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/বন্দিতা-শৰ্মা-কন্দলি)_

বন্দিতা শৰ্মা কন্দলি


কলিয়াবৰ, নগাঁও

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/ভূপেন-শৰ্মা)_


ভূপেন শৰ্মা


কলিয়াবৰ, নগাঁও

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/ভূপেন্দ্ৰ-নাথ-হাজৰিকা)_


ভূপেন্দ্ৰ নাথ হাজৰিকা


গৌৰী মেনশ্যন, ভি আই পি ৰোড, ছয়মাইল, গুৱাহাটী-২২

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/মঞ্জু-দত্ত)_

মঞ্জু দত্ত


সূৰ্যপুৰ তিনিআলি, পাভৈ পথ,  
বিশ্বনাথ চাৰিআলি-৭৮৪১৭৬

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/মাতু-হাজৰিকা)_


মাতু হাজৰিকা


বাঙ্গালোৰ, কৰ্ণাটক-৫৬০০৬৭

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/যশোৱন্ত-নিপুণ)_


যশোৱন্ত নিপুণ


কাজিৰঙা, গোলাঘাট

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/শতৰূপা-গৌতম)_

শতৰূপা গৌতম


স্নাতকোত্তৰ মহলা, প্ৰাগজ্যোতিষ মহাবিদ্যালয়,  
গুৱাহাটী।

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/সত্যজিৎ-নাথ)_

সত্যজিৎ নাথ


ৱাৰ্ড নং ৯, নাজিৰা-৭৮৫৬৮৫, শিৱসাগৰ,  
ফোন- ৮৪৮৬০১৬০৪৫

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/সত্যনাৰায়ণ-কৰ)_

সত্যনাৰায়ণ কৰ


নগাঁও মিছন হাইস্কুল, নগাঁও

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/সনভ-দাস)_

সনভ দাস


ৰূপকোঁৱৰ হাউচিং কমপ্লেক্স,  
খানামুখ ছেকগেট, ডাক- গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয়,  গুৱাহাটী-৭৮১০১৪

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/সমীন্দ্ৰ-হুজুৰি)_


সমীন্দ্ৰ হুজুৰি


‘কাণখোৱা’ৰ সম্পাদনা কক্ষ।

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/সম্পাদনা-কক্ষ)_

সম্পাদনা কক্ষ


দিল্লী পাব্লিক স্কুল, নাজিৰা

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/সুগন্ধি-উৰুলি-বৰুৱা)_


সুগন্ধি উৰুলি বৰুৱা


লালমাটি, তেজপুৰ-৭৮৪০০১,  
শোণিতপুৰ

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/সুপ্ৰীয়া-পাল)_


সুপ্ৰীয়া পাল


ঘৰ নং ১৩, লতাকটা শান্তিনগৰ,  
বশিষ্ঠ, গুৱাহাটী-২৯

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/সুৰেন্দ্ৰ-মোহন-দাস)_

সুৰেন্দ্ৰ মোহন দাস


বিশিষ্ট সাহিত্যিক। তেখেতে শিশুৰ বাবেও ভালেমান সাহিত্য ৰচনা কৰিছে।

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/ৰঞ্জু-হাজৰিকা)_

ৰঞ্জু হাজৰিকা


ভোটাই গাঁও, নগাঁও, ফোন- ৯৮৬৪৪৯৮৭৪৮

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/ৰিণ্টু-দাস)_


ৰিণ্টু দাস


কেন্দ্ৰীয় বিদ্যালয়, মিছা (নগাঁও)

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/ৰুকনাভ-ৰণজয়-শইকীয়া)_

ৰুকনাভ ৰণজয় শইকীয়া


কলিয়াবৰ, নগাঁও

_[লেখকৰ সকলো লেখা চাওক →](/tags/ৰূপজ্যোতি-গোস্বামী)_


ৰূপজ্যোতি গোস্বামী

ম
ৰমৰ মইনাহঁত, আজি তোমালোকক গোপাল ভাঁড়ৰ সাধু এটা শুনাবলৈ লৈছোঁ। পিছে এই গোপাল ভাঁড় আকৌ কোন? 

গোপাল ভাঁড় আছিল মধ্যযুগৰ পশ্চিমবংগৰ নদিয়া অঞ্চলৰ এজন বুধিয়ক আৰু ৰসাল ব্যক্তি। তেওঁক ৰসৰ সম্ৰাট বুলি কোৱা হয়। তেওঁৰ বিচক্ষণ বুদ্ধি আৰু সৎ সাহসৰ বাবে নদিয়াৰ ৰজা কৃষ্ণচন্দ্ৰই গোপাল ভাঁড়ক তেওঁৰ ৰাজসভাৰ নৱৰত্নৰ মাজত স্থান দিছিল। তেওঁৰ কাহিনী শুনিলে জনমানসে আনন্দ পায়। তেওঁৰ আচল নাম আছিল গোপাল চন্দ্ৰ প্ৰামাণিক। বাংলা সাহিত্যত গোপাল ভাঁড়ৰ প্ৰচুৰ সাধু পোৱা যায়।

এতিয়া সাধুটো শুনো আহাঁ। 

মহাৰাজ কৃষ্ণচন্দ্ৰৰ এটা ডাঙৰ কু-সংস্কাৰ (অযৌক্তিক বিশ্বাস) আছিল। কোনোবাদিনা যদি তেওঁৰ কিবা অঘটন ঘটে, তেনেহ’লে তেওঁ ৰাতিপুৱাই প্ৰথম দেখা মানুহজনক সেই অঘটনৰ বাবে দোষী বুলি ভাবিছিল আৰু সেই মানুহজনক তাৰ বাবে শাস্তি বিহিছিল।

এদিন নাপিতে ৰজা কৃষ্ণচন্দ্ৰৰ দাঢ়ি খুৰাই থাকোঁতে নাপিতৰ অসাৱধানতাৰ বাবে ৰজাৰ গাল কাটিলে আৰু তেজ ওলাবলৈ ধৰিলে। সেই অঘটনৰ বাবে ৰজাই চিন্তা কৰি পালে যে সেইদিনা ৰাতিপুৱাই তেওঁ প্ৰথম গোপাল ভাঁড়ক দেখা পাইছিল। তেওঁৰ কু-সংস্কাৰ অনুসৰি ৰজাই গোপালক ধৰি আনিবলৈ চিপাহীক হুকুম দিলে। ৰজাৰ চিপাহীয়ে গোপালক ধৰি ৰজাৰ ওচৰলৈ লৈ আহিল। ৰজাই গোপালক প্ৰাণদণ্ড (মৃত্যু) দিবলৈ হুকুম দিলে।

গোপাল আচৰিত হ’ল। তেওঁৰ কি অপৰাধৰ বাবে ৰজাই প্ৰাণ দণ্ড ঘোষণা কৰিছে তাক জানিব খুজিলে। মহাৰাজ কৃষ্ণচন্দ্ৰই ক’লে যে পুৱাই গোপালৰ অমঙ্গলীয়া মুখখন দেখা বাবে নাপিতে দাঢ়ি খুৰাওঁতে তেওঁৰ গাল কাটি তেজ ওলাল।

<img src="https://res.cloudinary.com/s3/image/upload/v1715430132/knk/gopal-bhar-story.webp" alt="গোপাল ভাঁড়ৰ সাধু"/>

গোপালে দীঘলকৈ নিশ্বাস পেলাই ৰজাক ক’লে যে ৰাতিপুৱাই তেওঁ ৰজাৰ মুখখন দেখা পাইছিল, যাৰ ফলত গোপালে নিজৰ প্ৰাণ হেৰুৱাব লগা হৈছে। তেনেহ’লে প্ৰকৃততে অমঙ্গলীয়া কোন? 

মহাৰাজে গভীৰভাৱে চিন্তা কৰি চাই দেখিলে যে গোপালে সঠিক কথাই কৈছে। গোপালৰ যুক্তি কাটিব নোৱাৰি ৰজাই শাস্তি বাতিল কৰি গোপালক পুৰস্কাৰ দিলে।

মইনাহঁত, সাধুটোৰ পৰা আমি শিকিলো বাৰু? আমি শিকিলো যে কোনো মানু্হ অমঙ্গলীয়া নহয়। এইবিলাক মানুহৰ অন্ধবিশ্বাস। 
গোপালে ৰজাক যুক্তিৰে সেই কথাকে বুজাইছিল।

গোপাল ভাঁড়ৰ সাধু: অমঙ্গলীয়া

ম
হাপুৰুষ শ্ৰীমন্ত শঙ্কৰদেৱ আৰু শ্ৰীশ্ৰীমাধৱদেৱ বিৰচিত উচ্চ মানবিশিষ্ট সাৱলীল ভাষাৰ স্তুতিমূলক তথা উপদেশপূৰ্ণ শাস্ত্ৰীয় ৰাগযুক্ত আৰু আধ্যাত্মিক ভাৱগধুৰ [গীতসমূহক বৰগীত](https://nilacharai.com/raga-tala-mana-sankardeva-borgeet-assam-urboshi-tumung/) বোলা হয়। গুৰু দুজনাৰ গীতসমূহত তেওঁলোকৰ সমসাময়িক ভক্তসকলে নৱ বৈষ্ণৱ যুগত ৰচিত অন্যান্য গীতসমূহৰ পৰা পৃথক কৰিবৰ বাবে বৰগীত বিশেষণ প্ৰয়োগ কৰিছিল। ভাৱ, ভাষা, সুৰ, প্ৰকাশভংগী আৰু বিষয়বস্তুৰ গভীৰতাৰ ফালৰ পৰা গীতসমূহ আন গীততকৈ বৰ অৰ্থাৎ শ্ৰেষ্ঠ, সেয়ে মহাপুৰুষ দুজনাৰ ৰচিত গীতসমূহক বৰগীত আখ্যা দিয়া হয়।

![ব্ৰজাৱলী ভাষা কৃষ্ণ](images/posts/brajawali-bhasha-borgeet-krishna.webp)

মহাপুৰুষ শ্ৰীমন্ত শঙ্কৰদেৱৰ বৰগীতৰ বিষয়বস্তু হৈছে শ্ৰীকৃষ্ণৰ লীলা আৰু শ্ৰীশ্ৰীমাধৱদেৱৰ বৰগীতৰ বিষয়বস্তু হৈছে শিশু কৃষ্ণৰ চোৰ-চাতু্ৰীৰ বৰ্ণনা। পণ্ডিতসকলৰ মতে শ্ৰীমন্ত শঙ্কৰদেৱ বিৰচিত বৰগীতৰ সংখ্যা একুৰি চৈধ্যটা (৩৪টা) আৰু শ্ৰীশ্ৰীমাধৱদেৱৰ বৰগীতৰ সংখ্যা নকুৰি এঘাৰটা (১৯১টা)।

##### বৰগীতৰ লক্ষণ:

- বৰগীত সমূহ শাস্ত্ৰীয় ৰাগ-তাল যুক্ত গীত।
- ইয়াৰ ভাষা ব্ৰজাৱলী।
- বৰগীতসমূহ ভক্তিমূলক তথা ঈশ্বৰৰ মাহাত্ম্য প্ৰকাশক গীত।
- মহাপুৰুষ দুজনাৰ গীতসমূহক বৰগীত বোলে। এই গীতসমূহ নামধৰ্ম প্ৰচাৰৰ বাবে ৰচিত হৈছিল।
- বৰগীতসমূহ প্ৰধানতঃ ভক্তি ৰস প্ৰধান যদিও গীতসমূহত দাস্য, শান্ত, বাৎসল্য আদি ৰসৰ সমাৱেশ ঘটিছে।
- মাধৱদেৱৰ বৰগীতসমূহত শিশু কৃষ্ণৰ লীলাৰ লগতে অসমীয়া সমাজৰ ঘৰুৱা পৰিৱেশৰ চিত্ৰ দাঙি ধৰিছে।
- বৰগীতসমূহ চৈধ্য প্ৰসংগৰ অন্তৰ্গত।

![ব্ৰজাৱলী ভাষা বৰগীত](images/posts/brajawali-bhasha-borgeet-02.webp)

##### ব্ৰজাৱলী ভাষাৰ বৈশিষ্ট্য:

- ব্ৰজাৱলী ভাষা এক প্ৰকাৰৰ কৃত্ৰিম সাহিত্যিক ভাষা।
- শ্ৰীমন্ত শঙ্কৰদেৱৰ সময়ত অসম, বঙ্গ আৰু ওৰিশাত কৃত্ৰিম ভাষাৰ মাধ্যমত শ্ৰীকৃষ্ণ বিষয়ক গীত-পদৰ সৃষ্টি কৰা হৈছিল।
- এই কৃত্ৰিম ভাষাক ব্ৰজবুলি, ব্ৰজবোল আৰু অসমীয়াত ব্ৰজাৱলী ভাষা বোলা হয়।
- ব্ৰজাৱলী ভাষাৰ মূল ভেটি মৈথিলী ভাষা।
- মৈথিলীৰ লগত ভোজপুৰী, নেৱাৰী আৰু কাষৰীয়া অঞ্চলৰ আন ভাষাৰ সংমিশ্ৰণেৰে ঠাই বিশেষে একোটা স্বতন্ত্ৰ ৰূপ লাভ কৰে।
- ব্ৰজাৱলী ভাষাটো শক্তিশালী হোৱাৰ উপৰি প্ৰচুৰ স্বৰধ্বনিৰ প্ৰয়োগ হোৱা বাবে ই শ্ৰুতিমধুৰ।

_লেখকৰ ঠিকনা: জ্যোতিস্মিতা গোস্বামী শৰ্মা, নিবেদিতা গোস্বামী মেম’ৰিয়েল ইনষ্টিটিউট, সুৰ-সংগম, ৰৰৈয়া, যোৰহাট-৪_

বৰগীত আৰু ব্ৰজাৱলী ভাষাৰ বৈশিষ্ট্য

ম
ৰমৰ অকণিহঁত, তোমালোকে নিশ্চয় জানা যে শিয়াল আৰু নেউল গাঁতত থাকে। কিয় থাকে বাৰু? আহাঁ, এই বিষয়ে এটা বিদেশী সাধু শুনো।

পূৰ্বতে পশুৰাজ সিংহৰ বাহিৰে আন কোনো জন্তুৰ নেজ নাছিল। নেজ নথকাৰ বাবে সিহঁতৰ মহ-মাখি খেদোৱাত অসুবিধা হয়, ফলত টোপনিত ব্যাঘাত জন্মে।

![শিয়াল আৰু নেউল](images/posts/tail-lion-sleeping-1024x576.webp)

পশুৰাজে নেজেৰে মহ-মাখি খেদাই নিচিন্ত মনে শুই থকা দেখি জন্তুবোৰে গৈ পশুৰাজক জনালে যে সিহঁতকো নেজ লাগে। পশুৰাজ সিংহই ভাবিলে, কথাটো মিছা নহয়। সকলো জন্তুক নেজ দিবৰ বাবে সিংহই ভগৱানক প্ৰাৰ্থনা জনালে। ভগৱানেও সিংহৰ প্ৰাৰ্থনাত সন্তুষ্ট হৈ বিভিন্ন ধৰণৰ নেজ পশুৰাজৰ ওচৰলৈ পঠাই দিলে। নেজবোৰৰ কোনোবাডাল নোমাল, কোনোডাল লাঠীৰ দৰে টান আৰু মূৰত এটা নোমৰ মুঠা। সিংহই ভাবিলে জন্তুবোৰে নিজে নেজ বাছি ল’লে কাৰোঁ আপত্তি নাথাকিব। সেয়ে জন্তুবোৰৰ যাক যেনে নেজ লাগে লৈ যাবলৈ পশুৰাজে খবৰ পঠালে।

নেজৰ খবৰ পাই জন্তুবোৰৰ মাজত দৌৰাদৌৰি লাগিল। নেজ নিবলৈ শিয়াল আৰু ঘোঁৰা প্ৰথমেই পালেহি। শিয়ালে পশুৰাজক সেৱা কৰি ক’লে— “মহাৰাজ, আমি প্ৰথমে আহিছোঁ। আপোনাৰ অনুমতি পালে আমি নেজ বাছি ল’ব পাৰিম।” শিয়ালৰ কথা শুনি পশুৰাজে অনুমতি দিলে। ৰজাৰ অনুমতি পাই শিয়াল আৰু ঘোঁৰাই নিজৰ পচন্দৰ নেজ বাছি ল’লে।

![শিয়াল আৰু নেউল](images/posts/tail-squirrel-1024x576.webp)

শিয়ালৰ পাছত কেৰ্কেটুৱা আহিল। সি নেজবোৰৰ মাজৰ পৰা নোমাল নেজ এডাল বাছি ল’লে। এইদৰে পহু, নিগনি, জহামাল আদিয়েও নিজৰ নিজৰ পচন্দমতে নেজ নিলেহি। সকলো জন্তু আহিল। বাকী থাকিল ভালুক। ৰজাই জাননী পঠাওঁতে ভালুক শুই আছিল। জাননী দিয়াজনে ভালুকক জগাই ৰজাৰ ওচৰৰ পৰা নেজ আনিবলৈ ক’লে। ভালুকে ভাবিলে— ৰজাৰ ঘৰ বহুত দূৰত, ভালকৈ খাই নগ’লে ভোক লাগিব। সি এখোজ-দুখোজকৈ গৈ থাকোঁতে গছ এজোপাৰ ধোন্দত মৌবাহ থকা বুলি গম পালে। ভালুকে আনন্দ মনে মৌ খোৱাত লাগিল। মৌ খাওঁতে গাত মৌৰস পৰি গাতো এঠাএঠি হ’ল। ভালুকে চেলেকি চেলেকি গাৰ পৰা মৌৰ এঠা গুচালে যদিও ৰজাৰ ওচৰলৈ যাব পৰাকৈ চফা নহ’ল। সেয়ে ভালকৈ চফা হ’বলৈ নদীত গা ধুবলৈ গ’ল। গা ধোৱাৰ লগতে সি দুটামান মাছো খালে।

![শিয়াল আৰু নেউল](images/posts/tail-bear-1024x576.webp)

নদীৰ পৰা উঠি ভালুকে গা শুকাবলৈ ৰ’দতে দীঘল দি পৰিল। গা শুকাই মানে ভালুকৰ আহিল নহয় টোপনি! টোপনিৰ পৰা সাৰ পায় মানে বেলি পৰিল। সি ৰজাৰ ওচৰ পোৱালৈ নেজ শেষ হৈ থাকিল। ভালুকে কাৰোবাৰ পৰা নেজ এডাল কাঢ়িবলৈ এখোজ-দুখোজকৈ গৈ থাকোঁতে নেউলে তাৰ ধুনীয়া নেজডাল চাই বহি থকা দেখিলে।

![শিয়াল আৰু নেউল](images/posts/tail-fox-1024x576.webp)

ভালুকে নেউলৰ ওচৰলৈ গৈ ক’লে— “বোপাই, তোমাকনো ইমান দীঘল নেজডাল কেলৈ, সেইডাল মোকেই দিয়া।” কথা শুনি নেউল জাপ মাৰি পলাব খুজিলে যদিও ভালুকে থাপ মাৰি নেউলৰ নেজডাল ছিঙি পেলালে। নেউল ভয়তে ছিঙা নেজ লৈ গাঁতত সোমাল। ইফালে শিয়ালে দূৰৰ পৰা ভালুকৰ কাণ্ড চাই আছিল। সিয়ো নিজৰ নেজডাল হেৰুৱাব লগা হয় বুলি ওচৰৰে গাত এটাত সোমাল। সেই দিন ধৰি নেউল আৰু শিয়ালে গাঁতত থাকিবলৈ ল’লে।

_লেখকৰ ঠিকনা: জ্যোতিস্মিতা গোস্বামী শৰ্মা, নিবেদিতা গোস্বামী মেম’ৰিয়েল ইনষ্টিটিউট, সুৰ-সংগম, ৰৰৈয়া, যোৰহাট-৪_

শিয়াল আৰু নেউল কিয় গাঁতত থাকে

এ
জন মানুহৰ এটা গাধ আছিল। গাধটোৰ বয়স হৈছিল, সেয়ে সি বোজা কঢ়িয়াব নোৱৰা হ’ল। মানুহজনে ভাবিলে, ইয়াক বেচি দিয়াই ভাল হ’ব। ভবা মতে কাম। তেওঁ গাধটো বেচিবৰ বাবে দেওবৰীয়া বজাৰলৈ নিবলৈ ওলাল। মানুহজনৰো বয়স হৈছে, গতিকে কণাৰ লাখুটি স্বৰূপ নাতি ল’ৰাটোক বাটত সহায়ৰ বাবে লগত নিবলৈ থিৰাং কৰিলে।

দেওবাৰৰ দিনা ৰাতিপুৱাই তেওঁ নাতিয়েকক লৈ গাধটোক বজাৰত বেচিবলৈ ওলাল। নাতিয়েকে ককাকক গাধটোৰ পিঠিত উঠিবলৈ কৈ নিজে গাধৰ পিছে পিছে খোজ ল’লে। কিছু দূৰ যোৱাৰ পাছত মানু্হজনে বাটৰ কাষৰ পুখুৰীত কাপোৰ ধুই থকা মাইকী মানু্হকেইগৰাকীমানে কোৱা শুনিলে— “মানুহজনৰ কাণ্ডখন চোৱা, ল’ৰাটোৱে খোজ কাঢ়িছে আৰু তেওঁ আৰামত গাধৰ পিঠিত উঠি গৈছে।” কথাষাৰ তেওঁৰ গাত লাগিল। তেওঁ চিন্তা কৰি চালে— কথাষাৰ মিছা নহয়, নাতিটোৱে কষ্ট পাইছে। তেওঁ গাধৰ পিঠিৰ পৰা নামি নাতিয়েকক গাধৰ পিঠিত তুলি দি আগবাঢ়িল। অলপ দূৰ যোৱাৰ পাছত দুজনমান বয়সীয়াল লোকে দৃশ্যটো দেখি ক’লে— “দেখিছানে, এইহেন ৰ’দত ল’ৰাটো আৰামত গাধৰ পিঠিত উঠি গৈছে আৰু বৃদ্ধজনক খোজ কঢ়াই মাৰিছে।”

কথাষাৰ শুনাৰ পাছত নাতিটো গাধৰ পিঠিৰ পৰা নামি আহিল। ককাকক পুনৰ গাধৰ পিঠিত উঠাই বজাৰৰ ফালে ৰাওনা হৈছিলহে, বজাৰৰ পৰা উভতি অহা কেইগৰাকীমান তিৰোতাই আগৰ কেইগৰাকীৰ দৰে কথা শুনালে। মানুহজন উপায়হীন হৈ থিৰাং কৰিলে যে ককা-নাতি দুয়োয়ে গাধৰ পিঠিত উঠি যাব আৰু সেই মতেই দুয়ো গাধৰ পিঠিত উঠি যাবলৈ ধৰিলে।

বজাৰ পোৱাৰ আগত নৈ এখন পাৰ হ’ব লাগে। নৈ পোৱাৰ আগে আগে দুজন বাটৰুৱাই তেওঁলোকক দেখি ক’বলৈ ধৰিলে— “চোৱাচোন, নিৰ্বোধ জন্তটোক কেনে কষ্ট দিছে। পাপে চুব! ডাঙৰীয়া, আগত দলং আছে, গাধটোক সাৱধানে নিব।” বাটৰুৱাৰ কথা শুনি মানু্হজনে উপায় এটা উলিয়ালে। কাষৰ হাবিৰ পৰা বাঁহ এডাল কাটি লগত নিয়া ৰছীৰে গাধটোৰ ঠেং চাৰিটা বন্ধি দুয়ো ওলোমাই লৈ দলঙত উঠিল। দলঙৰ মাজ ভাগতে গাধটোৱে ঠেং আছাৰিবলৈ ধৰিলে, ফলত নাতিয়েকৰ কান্ধৰ পৰা বাঁহডাল খহি গাধটো নৈত পৰি গ’ল। মানুহজনে চেষ্টা কৰিও তাক বচাব নোৱাৰিলে। মনৰ দুখত নাতিয়েকক লৈ তেওঁ ঘৰলৈ উভতি আহিল।

সাধুটোৱে আমাক শিকালে যে আনৰ কথাত পতিয়ন গ’লে মানুহৰ দুৰ্দশা হয়। 
_(পুৰণি সাধুৰ আধাৰত)_

_লেখকৰ ঠিকনা: জ্যোতিস্মিতা গোস্বামী শৰ্মা, নিবেদিতা গোস্বামী মেম’ৰিয়েল ইনষ্টিটিউট, সুৰ-সংগম, ৰৰৈয়া, যোৰহাট-৪_

গাধ বিক্ৰেতাৰ বিলৈ

ম
ৰমৰ মইনাহঁত, আমেৰিকাৰ ৰাষ্ট্ৰপতি জৰ্জ ৱাশ্বিংটনে (George Washington, জন্ম: ১৭৩২, মৃত্যু: ১৭৯৯) সৰুতে কি হ’ব খুজিছিল জানানে? তেওঁ নাবিক হ’ব বিচাৰিছিল। তেওঁ নিজৰ ইচ্ছাৰ কথা কৈছিল এনেদৰে— “মই নাবিক হ’ব খোজোঁ। নাবিক হ’লে বহুতো অচিনাকি ঠাইলৈ যাব পাৰিম, আচৰিত বস্তু চাব পাৰিম আৰু সময়ত জাহাজৰ কেপ্টেইন পৰ্যন্ত হ’ব পাৰিম।”

সেই সময়ত তেওঁৰ বয়স আছিল মাত্ৰ চৈধ্য বছৰ। তেওঁৰ ইচ্ছাক ককায়েকহঁতেও সন্মান জনাইছিল। ককায়েকহঁতৰ মতে জৰ্জ নাবিক হ’বলৈ গ’লে অতি সোনকালে কেপ্টেইনৰ পৰা নৌ বিষয়া হ’ব পাৰিব। অৱশেষত ইংলেণ্ড অভিমুখী জাহাজৰ চিনাকি গৰাকী এজনৰ লগত কথা-বতৰা হ’ল। জাহাজৰ গৰাকীয়েও নিৰ্দিষ্ট দিনত ৱাশ্বিংটনক লগত লৈ যাব বুলি কথা দিলে। কিছু লোকে জৰ্জক বাধা দিছিল যদিও তেওঁ হাক-বচন নুশুনি নিজৰ লক্ষ্যত অটল হৈ ৰ’ল।

ইতিমধ্যে জাহাজত যাত্ৰা কৰিবলগীয়া দিনটো আহিল। সকলোৱে তেওঁক বিদায় দিবলৈ আগবাঢ়ি আহিল। জৰ্জে বিদায় ক্ষণত গোট খোৱা সকলোৰে মুখৰ ফালে চালে। চকু ঘূৰাই মাকৰ সজল দুচকু দেখা পাই তেওঁৰ অন্তৰখনে কান্দি উঠিল। মাকে তেওঁক বিদায় দিছে ঠিকেই, কিন্তু মাকৰ অন্তৰে কান্দি আছে!

ঘৰ এৰি নাবিক হ’বলৈ যোৱাত মাকৰ যে সমৰ্থন নাই, সেই কথা জৰ্জে উপলব্ধি কৰিলে। এতিয়া সঠিক সময়ত নিজৰ সন্তানৰ ইচ্ছাক বাধা নিদিয়া মানুহজনীৰ অন্তৰত উজাৰি উঠা দুখে জৰ্জক কাতৰ কৰি তুলিলে। নিজৰ জন্মদাত্ৰীৰ দুখ সহ্য কৰাটো সহজ কথানে? মুহূৰ্তৰ বাবে নীৰৱে থাকি জৰ্জে চিন্তা কৰিলে। তাৰ পাছত তেওঁ লাহেকৈ মাকৰ ফালে ঘূৰি ক’লে— “মা, মই মন সলনি কৰিছোঁ। মই ঘৰতে থাকিম আৰু তুমি ইচ্ছা কৰা মতেই কাম কৰিম।” তেওঁক জাহাজলৈ নিবলৈ অহা ল’ৰাজনক ক’লে যে তেওঁৰ বাবে ৰ’ব নালাগে, তেওঁ নাযায়।

মইনাহঁত, এই নাবিক হ’ব খোজা ল’ৰাজন পাছত আমেৰিকাৰ পিতৃ তথা প্ৰথম ৰাষ্ট্ৰপতি ৰূপে পৰিচিত হয়।

_লেখকৰ ঠিকনা: জ্যোতিস্মিতা গোস্বামী শৰ্মা, নিবেদিতা গোস্বামী মেম’ৰিয়েল ইনষ্টিটিউট, সুৰ-সংগম, ৰৰৈয়া, যোৰহাট-৪_

জৰ্জ ৱাশ্বিংটন

[পূৰ্বৰ খণ্ড: বিষয় সংগীত ২: সংগীত সাধনা](/সংগীত-২-সংগীত-সাধনা)

অ
কণিহঁত, তোমালোকে জ্যোতি সংগীত, ৰাভা সংগীত আদি শুনিছা নহয়? ৰূপকোঁৱৰ জ্যোতিপ্ৰসাদ আগৰৱালাই লিখা আৰু সুৰ কৰা গীতসমূহক জ্যোতি সংগীত আৰু কলাগুৰু বিষ্ণুপ্ৰসাদ ৰাভাই লিখা আৰু সুৰ কৰা গীতসমূহক ৰাভা সংগীত বোলা হয়। এই যে ‘সংগীত’ শব্দটো পাইছা, সংগীত মানেনো কি জানানে?

“গীতং, বাদ্যম চ নৃত্যম ত্রয়ং সংগীতমূষ্যতে।” অৰ্থাৎ গীত, বাদ্য আৰু নৃত্য— এই তিনি কলাক একেলগে সংগীত বোলা হয়। গীত শব্দৰ লগত সম শব্দ যোগ কৰি অৰ্থাৎ সম+গীত = সংগীত শব্দৰ উৎপত্তি হৈছে।

পণ্ডিত সাৰংগ দেৱে তেওঁৰ ‘সংগীত ৰত্নাকৰ’ গ্ৰন্থত লিখিছে— গীতৰ অধীন বাদ্য আৰু বাদ্যৰ অধীন নৃত্য। অৰ্থাৎ এই তিনিটা কলা এটা আনটোৰ লগত ওতপ্ৰোতভাৱে জড়িত। ইয়াৰ ভিতৰত গীতক প্ৰথম স্থান দিয়া হয়। সংগীতৰ মূল উপাদান স্বৰ, তাল আৰু সাহিত্য।

আমি গান এটা গাওঁতে লগত বাদ্য বজালে ভাল লাগে, নহয় জানো? ঠিক সেইদৰে নৃত্যৰ লগত গীত আৰু বাদ্য বাজিলে নৃত্যটো ভাল লগাৰ লগতে বিষয়টো বুজি পোৱা হয়।

প্ৰাচীন কালৰ পৰা সংগীতৰ প্ৰচাৰ চলি আহিছে। সংগীত পৃথিৱীৰ সকলো স্থানতে বিদ্যমান। সংগীত জীৱ তথা জড় জগতৰ প্ৰাণ। ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণই নাৰদ মুনিক কৈছিল যে যিসকল ভক্তই গীত গুণগুণাই থাকে, তেওঁ সেইসকল লোকৰ মাজত বিৰাজমান। স্বৰ্গৰ দেৱ-দেৱতা, গন্ধৰ্ৱ সকলো সংগীতত মগ্ন হৈ থাকে।

ভাৰতীয় সংগীত এক কালজয়ী কলা। এই সংগীতৰ অপাৰ শক্তি আছে। পাছত তোমালোকক সংগীতৰ শক্তিৰ বিষয়ে কিছু কথা জনাম। পঢ়ি ভাল পাবা নিশ্চয়।

_লেখকৰ ঠিকনা: জ্যোতিস্মিতা গোস্বামী শৰ্মা, নিবেদিতা গোস্বামী মেম’ৰিয়েল ইনষ্টিটিউট, সুৰ-সংগম, ৰৰৈয়া, যোৰহাট-৪_

বিষয় সংগীত ৩: সংগীত মানে কি

[পূৰ্বৰ খণ্ড: বিষয় সংগীত ১: সংগীতৰ মূল সাতোটা স্বৰৰ বিষয়ে](/সংগীতৰ-মূল-সাতোটা-স্বৰ)

সং
গীত আমাৰ সকলোৰে প্ৰিয়। সংগীত অবিহনে মানৱ সমাজ অসম্পূৰ্ণ। ই মানুহৰ মানসিক পুষ্টি সাধন কৰে। সংগীতক ভিন্ন জনে ভিন্ন ৰূপত গ্ৰহণ কৰে,— কোনোৱে আত্মসন্তুষ্টি বাবে, কোনোৱে সাধনা হিচাপে, কোনোৱে সংগীতৰ মায়াজালত আবদ্ধ হৈ সংগীত সাধনাকে পেছা হিচাপে আঁকোৱালি লয়। আন কোনোৱে আকৌ সংগীতক জীৱনৰ সাৰথি তথা নিছা আৰু পেছা হিচাপে লৈ আগবাঢ়ে। সংগীত সাধনাৰ বিষয়ে আজি কিছু কথা জনোৱাৰ প্ৰয়াস কৰিছোঁ।

গীত, বাদ্য আৰু নৃত্য— এই তিনি কলাক একেলগে সংগীত বোলা হয়। বৈদিক কালৰে পৰা সংগীতে মানৱ জীৱনত এক বিশিষ্ট স্থান অধিকাৰ কৰি আহিছে। আদিতে সংগীত ভগৱানৰ উপাসনা আছিল, কালক্ৰমত মানুহৰ দৈনন্দিন জীৱনৰ সকলো ক্ষণতে এই বিষয়ে প্ৰভাৱ পেলায়। সংগীতৰ পৰিৱেশন কৌশল, নীতি-নিয়ম ৰক্ষা কৰি সংগীতত আত্মনিয়োগ কৰাই হ’ল সাধনা । তানসেন, বৈজু বাৱৰা আদি সংগীতৰ সাধক আছিল।

সাধনা মানে ধ্যান কৰা। সংগীত শুনা, গোৱা বা বজালে ধ্যান কৰাৰ দৰে হয়। বিজ্ঞানীসকলে প্ৰমাণ কৰিছে যে ধ্যানৰ দৰে সংগীত সাধনাৰ দ্বাৰা অকলশৰীয়া অনুভৱ দূৰ হোৱাৰ লগতে দুখ-দুৰ্গতি কমে আৰু মন বিচলিত হোৱাৰ পৰা মুক্ত হয়।

![সংগীত](images/posts/music-a-1024x576.webp)

সংগীত সাধনা সম্পৰ্কত পণ্ডিতসকলে বিভিন্ন মত আগবঢ়াইছে। তাৰে কেইটামান উল্লেখ কৰা হ’ল:

কবিগুৰু ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰৰ মতে, “মন-প্ৰাণ দিয়ো যাৰ সান্নিধ্য লাভ কৰিব নোৱাৰি, সংগীতৰ মাধ্যমেৰে তেওঁৰ চৰণ চুব পাৰি।”

ওস্তাদ গুলাম আলি খাঁ চাহাবে সংগীত সাধনাক ‘ৰিয়াজ’ বুলিছে। তেওঁৰ মতে, “সংগীত দেৱতাৰ প্ৰসাদ আৰু সৰস্বতীৰ দান।” বিখ্যাত বেহেলাবাদক ইহুদী মেনুহীনে ললিত কলাৰ ভিতৰত সংগীত সাধনাক উচ্চ আৰু কঠিন বুলিছে। মুনি কপিলদেৱৰ মতে, স্বৰ সাধনা হ’ল আত্মাক দৰ্শন কৰাৰ সৰ্বোত্তম উপায় । পাশ্চাত্য সংগীতৰ পণ্ডিতৰ মতে ভূমিষ্ঠ হোৱা শিশুৰ কান্দোনত ১২টি স্বৰৰ ভিতৰত থকা ২২টি শ্ৰুতি ধ্বনিত হয়।

সুষম আহাৰে মানুহৰ শৰীৰ ভালে ৰখাৰ দৰে সংগীতে মন ভালে ৰাখে। আমাৰ মগজুত কম্পন প্ৰবাহিত হৈ থাকে। সংগীতে মগজুৰ কম্পনক নিয়মিত কৰিব পাৰে। সংগীতৰ ভাষা হ’ল— সা, ৰে, গা, মা, পা, ধা, নি— এই সাতটা স্বৰ। দেখাত সহজ হ’লেও কণ্ঠত বা বাদ্যযন্ত্ৰত সঠিক স্থান দিবলৈ সাধনাৰ প্ৰয়োজন হয়। উত্তৰ ভাৰতীয় শাস্ত্ৰীয় সংগীতত ২২টি শ্ৰুতি, ১০টি ঠাট; দক্ষিণ ভাৰতীয় সংগীতত ৭২টি ঠাট আৰু অনেক ৰাগ পোৱা যায়।

জিন পৌলৰ মতে, “জীৱনৰ অন্ধকাৰময় নিশাত উপচি পৰা জোনাকেই হ’ল সংগীত।” সংগীতৰ সু-সংগঠিত ধ্বনিময়তাই মানুহৰ কাণৰ মাজেৰে গৈ হৃদয়ত দোলনি দি মগজুত টুকুৰিয়ায়। এই কলাৰ অপাৰ শক্তিৰ লগতে এনে মাধুৰ্য আছে, যি মানুহক সকলো দুখৰ পৰা উদ্ধাৰ কৰিব পাৰে।

[পৰৱৰ্তী খণ্ড: বিষয় সংগীত ৩: সংগীত মানে কি](/সংগীত-৩-সংগীত-মানে-কি)

_লেখকৰ ঠিকনা: জ্যোতিস্মিতা গোস্বামী শৰ্মা, নিবেদিতা গোস্বামী মেম’ৰিয়েল ইনষ্টিটিউট, সুৰ-সংগম, ৰৰৈয়া, যোৰহাট-৪_

বিষয় সংগীত ২:  সংগীত সাধনা

<center>
(চেকোশ্লভেকিয়াৰ সাধু)
</center>

এ
সময়ত মাৰিয়া নামৰ এজনী ছোৱালী আছিল। তাইৰ মাক নথকাৰ বাবে মাহীমাক আৰু তেওঁৰ জীয়েক হেলেনৰ সৈতে বাস কৰিছিল। মাহীমাক আৰু হেলেনে মাৰিয়াক ভাল নাপাইছিল, সেয়ে তাইক ঘৰৰ সকলো কাম কৰিবলৈ দিছিল আৰু ভালদৰে খোৱা-পিন্ধাৰ পৰা বঞ্চিত কৰিছিল। মাৰিয়া হেলেনতকৈ ধুনীয়া হোৱা বাবেও মাহীমাকে তাইক হিংসা কৰিছিল। লগতে হকে-বিহকে শাস্তি দিবলৈ নতুন নতুন কৌশল পাঙিছিল।

এদিন হেলেনে মৰিয়াক ভায়’লেট ফুল আনিবলৈ আদেশ দিলে। তেতিয়া ডিচেম্বৰ মাহৰ ঠেঁটুৱৈ ধৰা জাৰৰ দিন। বাহিৰখন বৰফেৰে ঢকা। মাৰিয়াই ক’লে— ভায়’লেট ফুলতো ঠাণ্ডা দিনত নুফুলে, তাই ক’ৰ পৰা ভয়’লেট ফুল আনিব? ফুল আনিব নোৱাৰিলে মাৰিয়া ঘৰলৈ আহিব নোৱাৰিব বুলি কৈ হেলেনে তাইক ঘৰৰ পৰা উলিয়াই দুৱাৰখন বন্ধ কৰি দিলে।

![বাৰটা মাহ](images/posts/bara-maah1-1024x576.webp)

বৰফে ঢকা বাহিৰখনত মাৰিয়াই কঁপি কঁপি ইফাল-সিফাল কৰোঁতে শীতৰ যন্ত্ৰণাই তাইক আগুৰি ধৰিছিল। হঠাতে দূৰৈত তাই বৰফৰ ওপৰত একুৰা জুই দেখা পালে। মাৰিয়াই জুইকুৰাৰ ফালে আগবাঢ়ি গ’ল। কিছু দূৰ যোৱাৰ পাছত তাই বাৰজন মানুহে জুইকুৰা বেৰি বহি থকা দেখিলে। তেওঁলোকে দীঘল দীঘল বগা কাপোৰ পিন্ধি জুই পুৱাই আছিল। মানু্হকেইজনৰ ভিতৰত জ্যেষ্ঠ জনে মাৰিয়াক সুধিলে— “ইমান ঠাণ্ডাত তুমি ইয়াত কি কৰিছা?” মাৰিয়াই দুখেৰে ক’লে যে তাইক মাহীমাক আৰু সতীয়া ভনীয়েকে ভায়’লেট ফুল নিবলৈ পঠাইছে।

জানুৱাৰী নামৰ মানু্হজনে ক’লে— “আমি হ’লো বছৰৰ বাৰটা মাহ, আমি তোমাক সহায় কৰিম।” তেওঁ মাৰ্চ নামৰ ডেকাজনক নিজৰ ঠাইলৈ মাতিলে। মাৰ্চ আহি জানুৱাৰীৰ ঠাইত বহি দুয়োখন হাত ওপৰলৈ কৰি জোকাৰিবলৈ ধৰিলে। লগে লগে বসন্ত কাল আৰম্ভ হ’ল আৰু চাৰিওফালে ৰং-বিৰঙৰ ফুল ফুলিবলৈ ধৰিলে। মাৰিয়াই এপাচি ভায়’লেট ফুল ছিঙি সকলোকে ধন্যবাদ জনাই ঘৰলৈ উভতিল।

মাহীমাক আৰু হেলেন ফুল দেখি আচৰিত হ’ল, কিন্তু সুখী নহ’ল। দুদিনৰ পাছত হেলেনে মাৰিয়াক ষ্ট্ৰবেৰি আনিবলৈ আদেশ দিলে। ষ্ট্ৰবেৰি গৰম কালিহে পায়। শীত কালত মাৰিয়াই ক’ৰ পৰা ষ্ট্ৰবেৰি আনিব! মাহীমাকে নামানে। তেওঁ মাৰিয়াক ঘৰৰ বাহিৰ কৰি দুৱাৰ বন্ধ কৰি দিলে।

হাড় কঁপোৱা ঠাণ্ডাত মাৰিয়াই পুনৰ হাবিৰ মাজত জুইকুৰা আৰু মানুহ কেইজন বিচাৰি গ’ল। দূৰত জুইকুৰা দেখি তাই আগবাঢ়ি গ’ল। মানু্হকেইজনে আগৰ বাৰৰ দৰে ঘূৰণীয়াকৈ বহি জুই পুৱাই আছে।

“এইবাৰ আকৌ কি হ’ল?”— জানুৱাৰীয়ে মাৰিয়াক সুধিলে। জাৰত কঁপি কঁপি মাৰিয়াই ক’লে— “হেলেন আৰু মাহীমাই ষ্ট্ৰবেৰি খাব বিচাৰিছে । মোক সহায় কৰিবানে?” বহি থকা যুৱক এজনলৈ চাই জানুৱাৰীয়ে ক’লে— “ভাইটি জুন, তুমি মোৰ ঠাইত বহা, মই তোমাৰ ঠাইত বহোঁ।” জুনে জানুৱাৰীৰ ঠাইত বহি হাত দুখন ওপৰলৈ তুলি জোকাৰিবলৈ ধৰিলে। লগে লগে বৰফে ঢকা ঠাইত সেউজীয়া ঘাঁহনিৰ মাজে মাজে ষ্ট্ৰবেৰি গছ গজি ৰঙা ৰঙা ষ্ট্ৰবেৰি লগিবলৈ ধৰিলে। মাৰিয়াই এপাচি ষ্ট্ৰবেৰি ভৰাই সকলোকে ধন্যবাদ জনাই ঘৰলৈ ৰাওনা হ’ল।

এইবাৰ হেলেনে মাৰিয়াক আপেল আনিবলৈ আদেশ দিলে। “আপেল শৰত কালতহে লাগে।”— মাৰিয়াই ভয়ে ভয়ে ক’লে। নিৰ্দয়া হেলেন আৰু মাহীমাকৰ গৰ্জনত মাৰিয়াই আকৌ হাবিৰ মাজত বাৰজন ককাই-ভাইক বিচাৰি গ’ল। তেওঁলোকক লগ পাই মাৰিয়াই অনুনয়-বিনয় কৰি ক’লে— “মোৰ মাহীমা আৰু হেলেনে আপেল খাব খুজিছে, দয়া কৰি মোক সহায় কৰা, নহ’লে তেওঁলোকে মোক ঘৰত সোমাবলৈ নিদিব।”

![বাৰটা মাহ](images/posts/bara-maah2-1024x576.webp)

জানুৱাৰীয়ে ছেপ্তেম্বৰক নিজৰ ঠাইত বহিবলৈ মাতিলে। ছেপ্তেম্বৰ গৈ ককায়েক জানুৱাৰীৰ ঠাইত বহি জুনৰ দৰে হাত দুখন ওপৰলৈ কৰি জোকাৰিবলৈ ধৰিলে। লগে লগে আপেলেৰে ভৰা গছ গজি উঠিল। মাৰিয়াই আনন্দত আত্মহাৰা হৈ আপেল ছিঙি পাচিত ভৰালে আৰু সকলোকে ধন্যবাদ জনাই ঘৰলৈ গ’ল।

মাৰিয়াই অনা আপেল দেখি হেলেন আৰু মাহীমাক সন্তুষ্ট নহ’ল । বৰঞ্চ আপেলৰ লোভত তেওঁলোক হাবিলৈ যাবলৈ ওলাল । ঠাণ্ডাত কঁপি কঁপি হাবিত ঘূৰি ফুৰোঁতে তেওঁলোকেও ককাই-ভাইকেইজনক লগ পালে।

“তোমালোক ইয়ালৈ কিয় আহিছাঁ?”— জানুৱাৰীয়ে নম্ৰভাৱে হেলেন আৰু মাহীমাকক সুধিলে। হেলেনে অভদ্ৰভাৱে ক’লে— “আমাক এতিয়াই ৰঙা ৰঙা আপেল দে।” মাহীমাকে কঠোৰ মাতেৰে ক’লে— “তহঁতে দেখা নাই, আমি ঠাণ্ডাত কেনেকৈ কঁপিছোঁ?”

মাক-জীয়েকৰ কথা শুনি বাৰজন ককাই-ভাইৰ বৰ খং উঠিল । খঙত জানুৱাৰীয়ে ওপৰলৈ হাত দুখন তুলি জোকাৰিবলে ধৰিলে। জানুৱাৰীৰ হাতৰ জোকাৰণিত প্ৰবল বৰফৰ ধুমুহাই তাণ্ডৱ আৰম্ভ কৰিলে। পিছ মুহূৰ্ততে ককাই-ভাইকেইজন তাৰ পৰা অন্তৰ্ধান হ’ল।

বৰফৰ ধুমুহাত হেলেন আৰু মাহীমাক চিৰদিনৰ বাবে হেৰাই গ’ল। মৰিয়াক কষ্ট দিবলৈ তেওঁলোক আৰু ঘূৰি নাহিল। মাৰিয়াই নিজৰ ঘৰত শান্তিৰে দিন কটাবলৈ ধৰিলে।

![প্ৰাগ, চেক ৰিপাব্লিক](images/posts/prague-czech-republic.webp)

### চেকোশ্লভেকিয়া

অকণিহঁত, তোমালোকে চেকোশ্লভেকিয়া (Czechoslovakia)ৰ বিষয়ে জানানে? ১৯৯২ চনলৈকে ইউৰোপৰ এখন দেশ আছিল চেকোশ্লভেকিয়া। ১৯৯৩ চনৰ ১ জানুৱাৰীত দেশখন চেক ৰিপাব্লিক (Czech Republic) আৰু শ্লভেকিয়া (Slovakia) নামৰ দুখন দেশত পৰিণত হয়। চেক ৰিপাব্লিকৰ ৰাজধানী হৈছে প্ৰাগ (Prague) আৰু শ্লভেকিয়াৰ ৰাজধানী ব্ৰাটিশ্লাভা (Bratislava)।

_লেখকৰ ঠিকনা: জ্যোতিস্মিতা গোস্বামী শৰ্মা, নিবেদিতা গোস্বামী মেম'ৰিয়েল ইনষ্টিটিউট, সুৰ-সংগম, ৰৰৈয়া, যোৰহাট-৪_

বছৰৰ বাৰটা মাহ

ম
ৰমৰ অকণিহঁত, তোমালোকৰ কোনো কোনোৱে সংগীতৰ শিক্ষা লৈছা নিশ্চয়। তোমালোকে সংগীত কাক বোলে জানানে?

গীত, বাদ্য আৰু নৃত্য— এই তিনি কলাক একেলগে সংগীত বোলা হয়। এই তিনিও কলা এটা আনটোৰ লগত ওতপ্ৰোতভাৱে জড়িত হৈ আছে। গীতক কণ্ঠ সংগীত আখ্যা দিয়া হয়। কণ্ঠ অৰ্থাৎ ডিঙিৰ পৰা ওলোৱা ধ্বনি। কণ্ঠ সংগীতক ইংৰাজীত Vocal Music বোলা হয়।

সংগীতৰ মূল স্বৰ সাতটা। সেইকেইটা হৈছে— সা, ৰে, গা, মা, পা, ধা আৰু নি। এই সাতটা স্বৰৰ গুণাৱালীৰ বিষয়ে কিছু কথা জানোচোন আহাঁ।

সা, ৰে, গা, মা, পা, ধা আৰু নিৰ সাংগীতিক নাম ক্ৰমে— সা - ষড়জ, ৰে - ঋষভ, গা - গান্ধাৰ, মা - মধ্যম, পা - পঞ্চম, ধা - ধৈৱত আৰু নি - নিষাদ।

প্ৰাচীন মত অনুসৰি প্ৰথম স্বৰ ‘সা’ মৌৰা চৰাই (ময়ূৰ)ৰ কণ্ঠস্বৰৰ পৰা উৎপন্ন হৈছে। কোনোৰ মতে নাক, কণ্ঠ, বক্ষ, তালু, জিভা, দাঁত— এই ছটা স্থানৰ পৰা ধ্বনি ওলোৱা বাবে ‘সা’ স্বৰক ষড়জ (ষড় মানে ছয়) বোলে। এই স্বৰৰ অধিপতি গ্ৰহ ৰবি। ‘সা’ ৰাগ ৰস তথা নৱ ৰসৰ মূল ৰস। ইয়াৰ স্বৰূপ এটা। সেয়ে ই আচল স্বৰ।

চাতক চৰাইৰ মাতৰ পৰা ‘ৰে’ স্বৰ সৃষ্টি হৈছে। ‘ৰে’ স্বৰৰ স্বৰূপ দুটা। এটা শুদ্ধ, আনটো কোমল। ৰস কৰুণ। অধিপতি গ্ৰহ চন্দ্ৰ।

ছাগলীৰ কণ্ঠস্বৰৰ পৰা ‘গা’ স্বৰ সৃষ্টি হৈছে। ‘গা’ স্বৰৰ স্বৰূপ দুটা। এটা শুদ্ধ আৰু আনটো কোমল। ই শান্ত ৰসাত্মক ভাবাপন্ন আৰু কৰুণ। অধিপতি গ্ৰহ মঙ্গল।

‘মা’ ক্ৰৌঞ্চ চৰাইৰ কণ্ঠস্বৰ। কোনো কোনোৰ মতে, দেহৰ মধ্য স্থানৰ পৰা ধ্বনি উৎপন্ন হোৱাৰ বাবে ইয়াৰ নাম মধ্যম। অধিপতি গ্ৰহ বুধ। ভাব শৃংগাৰ। স্বৰূপ দুটা— শুদ্ধ ‘মা’ আৰু তীব্ৰ ‘মা’।

![সংগীতৰ মূল সাতোটা স্বৰ](images/posts/music2-1024x576.webp)

‘পা’ কুলি চৰাইৰ কণ্ঠস্বৰ। আন এক মত অনুসৰি দেহৰ পঞ্চম স্থান— নাভি, কণ্ঠ, ওঁঠ, শিৰ আৰু হৃদয়ৰ পৰা ধ্বনি উৎপন্ন হোৱাৰ বাবে ইয়াৰ নাম পঞ্চম। অধিপতি গ্ৰহ বৃহস্পতি। ভাব হাস্য আৰু কৰুণ। স্বৰূপ এটা, অচল স্বৰ।

ভেকুলীৰ মাতৰ পৰা ‘ধা’ স্বৰৰ সৃষ্টি হৈছে। কোনো কোনোৱে ঘোঁৰাৰ মাতৰ পৰা ‘ধা’ স্বৰৰ সৃষ্টি হোৱা বুলি কয়। অধিপতি গ্ৰহ শুক্ৰ। ভাব— কৰুণ, বিভৎস আৰু ভয়ানক। স্বৰূপ দুটা— এটা শুদ্ধ, আনটো কোমল।

হাতীৰ কণ্ঠস্বৰৰ পৰা ‘নি’ স্বৰৰ উৎপত্তি হৈছে। ইয়াৰ অধিপতি গ্ৰহ শনি। স্বৰূপ দুটা— শুদ্ধ আৰু কোমল। ভাব— কৰুণ, ৰৌদ্ৰ আৰু বীৰ।

উত্তৰ ভাৰতীয় শাস্ত্ৰীয় সংগীতৰ প্ৰাণ প্ৰতিষ্ঠাপক প্ৰয়াত ডক্টৰ আল্লাউদ্দিন খাঁ চাহাবে নিজৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক স্বৰসমূহৰ দ্বাৰা ঈশ্বৰক ধ্যান কৰিবলৈ শিকাইছিল। তেখেতৰ মতে সা স্বৰ হ’ল জগতস্ৰষ্টা ব্ৰহ্মা, ৰে পালনকৰ্তা বিষ্ণু, গা দেৱাদিদেৱ মহাদেৱ, মা দেৱী সৰস্বতী, পা মাতা লক্ষ্মী, ধা বিঘ্নহৰ্তা গণেশ আৰু নি স্বৰ নিৰাকাৰ হৰি। সা স্বৰে সাকাৰ আৰু নি স্বৰে নিৰাকাৰ বুজায়।

দেখিলানে সপ্তস্বৰৰ মহিমা কিমান? বিদ্যালয়ৰ উচ্চ মাধ্যমিক স্তৰত সংগীত পাঠ্যক্ৰমত অন্তৰ্ভুক্ত হৈছে। ভালকৈ শিকিলে বিদ্যালয়ত সংগীত বিষয়টো ল’ব পাৰিবা।

_কাণখোৱা_ৰ পৃষ্ঠাত তোমালোকক মাজে মাজে সংগীত বিষয়ত কিছু কথা ক’বলৈ চেষ্টা কৰিম। আশা কৰোঁ, তোমালোকে ভাল পাবা।

[পৰৱৰ্তী খণ্ড: বিষয় সংগীত ২: সংগীত সাধনা](/সংগীত-২-সংগীত-সাধনা)

_লেখকৰ ঠিকনা: জ্যোতিস্মিতা গোস্বামী শৰ্মা, নিবেদিতা গোস্বামী মেম'ৰিয়েল ইনষ্টিটিউট, সুৰ-সংগম, ৰৰৈয়া, যোৰহাট-৪_

বিষয় সংগীত ১: সংগীতৰ মূল সাতোটা স্বৰৰ বিষয়ে

এ
খন হাবিৰ কাষৰ সৰু ঘৰ এটাত খেতিয়ক পৰিয়াল এটিয়ে বাস কৰিছিল। তেওঁলোকৰ ষ্টিভ আৰু ৰ’জি নামৰ দুটা সন্তান আছিল। ল’ৰা-ছোৱালী দুটা সৰু হৈ থাকোঁতেই সিহঁতৰ মাকৰ মৃত্যু হয়।

সিহঁতৰ যত্ন ল’বলৈ দেউতাকে আকৌ বিয়া পাতিলে। ষ্টিভ আৰু ৰ’জিৰ মাহীমাক কূটবুধীয়া আৰু হিংসাকুৰীয়া স্বভাৱৰ আছিল। মাহীমাকে ল’ৰা-ছোৱালী দুটাক মৰমৰ সলনি দুখ-কষ্টহে দিছিল। সিহঁত দেউতাকৰ মৰমতে জীয়াই আছিল। মাহীমাকে দেউতাকৰ আগত সদায় অভিযোগ কৰিছিল— ষ্টিভ আৰু ৰ’জিয়ে নিজৰ কাম নিজেই কৰিব লাগে। তেওঁ সিহঁতৰ যত্ন ল’ব নোৱাৰে। মাহীমাকৰ কথা শুনি দেউতাকে মনত বৰ আঘাত পাইছিল।

দিন বাগৰিল, এদিন মাহীমাকে দেউতাক ঘৰৰপৰা ওলাই যোৱাৰ পাছত ষ্টিভ আৰু ৰ’জিক হাবিলৈ লৈ গ’ল। ডাঠ হাবিৰ মাজলৈ গৈ থাকোঁতে এপাকত চল চাই মাহীমাক সিহঁতৰ মাজৰ পৰা আঁতৰি আহিল। সিহঁতে মাহীমাকক নেদেখি তেওঁক বিচাৰি ফুৰোঁতে ৰাস্তা বিচাৰি নোপোৱা হ’ল।

সিহঁত ডাঠ হাবিলৈ সোমাই যোৱাত মাহীমাক ঘৰলৈ ঘূৰি আহিল। গিৰীয়েক ঘৰলৈ অহাৰ পাছত তেওঁ গিৰীয়েকক ক’লে যে ল’ৰা-ছোৱালীহাল হাবিত দৌৰি ফুৰোঁতে হেৰাই গ’ল। গিৰীয়েকৰ বৰ দুখ লাগিল। তেওঁ দুয়োটাকে বিচাৰি হাবিলৈ ওলাই গ’ল, কিন্তু সিহঁতক ক’তো বিচাৰি নাপালে।

![সাধু](images/posts/steve-and-rosy1-1024x576.webp)

ইফালে ষ্টিভ আৰু ৰ’জিয়ে হাবিৰ পৰা যিমানে ওলাই আহিবলৈ চেষ্টা কৰিছে, সিমানে সিহঁত ডাঠ হাবিলৈ গৈ আছে। এবাৰ ষ্টিভে ৰ’জিক ক’লে— ‘ৰ’জি, চোৱাচোন এই ডাঠ হাবিত আমি এটাও জীৱ-জন্তু দেখা নাই।’ তেনেতে এজোপা গছৰ আঁৰৰ পৰা এটি বাওনাই তাৰ কণমানি মূৰটো উলিয়াই ষ্টিভক সৰুকৈ ক’লে— ‘খুব সাৱধান হ’বা। যোৱা ৰাতি এজনী ডাইনীয়ে আহি হাবিৰ জীৱ-জন্তুবোৰ খাই শেষ কৰিলে। তোমালোকৰ দৰে সৰু ল’ৰা-ছোৱালী দেখিলে তাই খাই শেষ কৰিব।’

ৰ’জিয়ে বাওনাৰ কথা শুনি ভয়তে উচুপিবলৈ ধৰিলে। ষ্টিভে তাইক সাহস দি ক’লে— ‘ভয় নকৰিবা ৰ’জি, ডাইনীজনী আমাৰ ওচৰলৈ আহিলে আমি লাঠীৰে কোবাই তাইক মাৰি পেলাম।’ সি হাবিৰ পৰা এডাল লাঠি বুটলি ল’লে।

সিহঁত হাবিৰ মাজত ৰাস্তা বিচাৰি আগুৱাই যাবলৈ ধৰিলে। হঠাৎ এটা ধুনীয়া ঘৰ সিহঁতে দেখা পালে। ঘৰটোৰ বেৰবোৰ মিঠা মিঠা চকলেট, খিৰিকীবোৰ মিঠাই আৰু মূধচখন ৰঙা-নীলা কেকেৰে সজোৱা।

![সাধু](images/posts/steve-and-rosy2-1024x576.webp)

ষ্টিভ আৰু ৰ’জিৰ বৰ ভোক লাগিছিল। সিহঁতে ভোকত বেৰৰপৰা চকলেটৰ টুকুৰা ভাঙি খাবলৈ ধৰিলে। হঠাৎ ঘৰটোৰ চকলেটৰ দুৱাৰখন খোল খালে আৰু 
এটা মৰম লগা মাতেৰে কোনোবাই সিহঁতক ভিতৰলৈ মাতিলে। ভিতৰলৈ গৈ সিহঁতে দেখিলে যে এজনী ডাইনী সিহঁতৰ সন্মুখত থিয় হৈ আছে।

ডাইনীজনীয়ে কঠোৰ মাতেৰে ৰ’জিলৈ চাই ক’লে— ‘তই মোৰ লিগিৰী হবি।’ ষ্টিভলৈ আঙুলিয়াই ক’লে— ‘তই মোৰ আহাৰ হবি।’ ডাইনীজনীয়ে ষ্টিভক কাণত ধৰি আন্ধাৰ কোঠা এটাত ভৰাই থ’লে।

ডাইনীজনীয়ে ৰ’জিক এটা প্ৰকাণ্ড চৌকাত জুই ধৰিবলৈ ক’লে। ককায়েকক ডাইনীয়ে মাৰি পেলাব বুলি তাই উচুপিবলৈ ধৰিলে। তাইৰ মনত এটা বুদ্ধি খেলালে। ৰ’জিয়ে ডাইনীজনীক মৰমেৰে ক’লে— ‘আইতা, ইমান ডাঙৰ চৌকাত জুই কেনেকৈ জ্বলাব লাগে মই নাজানো, তুমি দেখুৱাই দিয়াচোন।’

![সাধু](images/posts/steve-and-rosy3-1024x576.webp)

ডাইনীজনীয়ে চৌকাৰ ঢাকনিখন খুলি কেনেকৈ চৌকাৰ ভিতৰত খৰি পাৰিব লাগে দেখুৱাবৰ বাবে ভিতৰলৈ সোমাই গ’ল। ডাইনী চৌকাৰ ভিতৰত সোমোৱাৰ লগে লগে ৰ’জিয়ে উতলাই থোৱা পানীৰ টৌটো ডাইনীৰ গাৰ ওপৰত উবুৰিয়াই দি চৌকাৰ ঢাকনিখন বন্ধ কৰি দিলে।

ৰ’জি দৌৰি গৈ ষ্টিভক বন্ধ ঘৰৰ পৰা উলিয়াই চকলেটেৰে সজা ঘৰটোৰ পৰা পলাবলৈ ধৰিলে।

ইফালে দেউতাকে ল’ৰা-ছোৱালী দুটাক নাপাই অশান্তিত দিন কটাবলৈ ধৰিছিল। কিছু দিনৰ পাছত মাহীমাকৰ অসুখ হৈ মৃত্যু হ’ল। মৃত্যুৰ আগতে তেওঁ ষ্টিভ আৰু ৰ’জিক হাবিত এৰি অহাৰ কথা দেউতাকক ক’লে। দেউতাকে দিনে-ৰাতিয়ে সিহঁতক হাবিত বিচাৰি ফুৰিবলৈ ধৰিলে।

হঠাৎ তেওঁ ল’ৰা-ছোৱালীহালক এটা সৰু ঘৰৰপৰা দৌৰি অহা দেখা পালে। তেওঁ গৈ সিহঁতক সাবটি ধৰিলে। ষ্টিভ আৰু ৰ’জিয়ে দেউতাকক সিহঁতৰ লগত ঘটা সকলো ঘটনা ক’লে। দেউতাকে হাবিৰ ওচৰত কাম কৰা মানুহৰ সহায়ত ডাইনীৰ ঘৰটো পুৰি তাইক মাৰি পেলালে।

ইয়াৰ পাছত ষ্টিভ আৰু ৰ’জিয়ে দেউতাকৰ লগত আনন্দত দিন কটালে।

_শব্দাৰ্থ:_
- কূটবুধীয়া: আনৰ অনিষ্ট কৰিবলৈ বুদ্ধি পঙা মানুহ, কুবুধীয়া
- ডাইনী: এক প্ৰকাৰৰ ভূতুনী, ভূত পোহা তিৰোতা (মানুহৰ অন্ধবিশ্বাস মতে)
- মূধচ: ঘৰৰ মূধ অৰ্থাৎ দুয়োখন চাল লগ খোৱা জোৰাত দিয়া ছাউনী
- লিগিৰী: আলপৈচান ধৰা স্ত্ৰী

_লেখকৰ ঠিকনা: জ্যোতিস্মিতা গোস্বামী শৰ্মা, নিবেদিতা গোস্বামী মেম'ৰিয়েল ইনষ্টিটিউট, সুৰ-সংগম, ৰৰৈয়া, যোৰহাট-৪_

... জ্যোতিস্মিতা-গোস্বামী-শৰ্মা ...